Akya balığı
Akya balığı, güçlü ve mücadeleci yapısıyla bilinen, günümüzde nadiren yakalanan değerli bir balık türüdür. Bu balık, yerel balıkçılar tarafından çıplak, çatal kuyruk, liça veya leka balığı gibi isimlerle anılır. Yabancı kaynaklarda ise leerfish (İng.), lichia (Alm.), lichi amie (Fra.), palomide (İsp.), litsa (Yun.) gibi isimlerle geçer.
Akyanın vücudu, elips şeklinde ve yanlardan basık bir yapıya sahiptir. Sırtı mavi ya da yeşil-kahverengi, alt tarafı ise parlak beyaz renktedir. Genç akyalarda, vücutlarında kahverengimsi bantlar bulunabilir. Vücudu çok ince pullarla kaplıdır, bu yüzden pulsuz balık gibi görünür ve bu nedenle bazı bölgelerde “çıplak” olarak da adlandırılır. Özellikle kafasında pul bulunmaması, bu balığı tanımlayan belirgin özelliklerden biridir.
Fiziksel Özellikleri
Akyanın sırtında iki sırt yüzgeci vardır. İlk sırt yüzgeci, sekiz dikenli olup bu dikenlerin birincisi başa doğru ileriye dönüktür. Bu özellik, akyayı diğer benzer balıklardan ayıran temel farklardan biridir. İkinci sırt yüzgeci ile anal yüzgeç hemen hemen aynı hizadan başlar ve uzantıları siyahımsıdır. Bu siyah renk, diğer yüzgeçlerin (yan yüzgeçler ve kuyruk yüzgeci) uçlarında da görülür.
Kuyruk yüzgeci çatal şeklindedir, bu da akyaya denizde hızlı hareket etme ve çevik manevralar yapma yeteneği kazandırır. Kafası büyük, alt çenesi ise üst çenesine göre daha uzundur. Dişleri ise zımpara kağıdı gibi olup avını kavrayıp yıpratma gücüne sahiptir. Dili ve damağındaki geriye dönük dişler (vomer), avını tutmasını sağlar.
Akyanın belirgin özelliklerinden biri de göğüs yüzgecine kadar sırta paralel giden, ardından karna doğru eğim alan ve tekrar yükselerek kuyruğa kadar devam eden yanal çizgisidir. Bu çizgi, akyayı tanımada önemli bir ipucudur.
Beslenme ve Avlanma
Akyalar kıyıcı (yırtıcı) balıklar olarak bilinir. Lüfer gibi önüne çıkan her balığa saldırır; bazen sadece avını öldürüp yemediği de olur. Başlıca gıdalarını küçük balıklar, kalamarlar ve büyük karidesler oluşturur. Nadiren de olsa iri karidesle beslenen başka balıklara atılan olta takımlarına da vurduğu görülmüştür. İstanbul’daki balık pazarlarında akya, bazen yanlış bir şekilde lüferin büyük boyutu olan kofana olarak satılır. Ancak, akya ve lüfer arasında yalnızca avcı doğaları açısından benzerlik vardır; tür olarak birbirlerine benzemezler. Akya, aslında istavrit familyasına (Carangidae) daha yakındır.
Yaşam Döngüsü ve Üreme
Akya balığının ülkemizdeki üreme dönemi Nisan ortasından Haziran sonuna kadar sürer. Ortalama ömürleri 14 yıl civarındadır. Türkiye sularında genellikle 1 metre boy ve 30-35 kilogram ağırlıkta yakalanırlar.
Ancak, dünya genelinde bazı akya balıkları 2 metre boya ve 60 kilogram ağırlığa ulaşabilir. Ne yazık ki, özellikle geçmişte Ege ve Akdeniz’de profesyonel balıkçılar tarafından yasak yöntemlerle aşırı avlanması nedeniyle sayıları önemli ölçüde azalmıştır. Son yıllarda sahil güvenliğin denetimleri sayesinde bu durum bir miktar kontrol altına alınsa da, akya popülasyonunda büyük bir artış yaşanmamıştır.
Akya Balığının Yaşam Alanları
Akya balığı, sadece Türkiye sularında değil, aynı zamanda Batı Hint Okyanusu, Atlantik Okyanusu, Arap Denizi ve Basra Körfezi‘nde de bulunur. Genellikle 50 metreye kadar olan kırmalık taşlık dipler gibi alanları tercih eder. Beslenmek için ise kıyılara ve sığ sulara sokulur. Nehir deltalarında bulunan acı sulara girerek burada bulunan yavru balıklarla beslenebilir. Kısacası, taşlık, akıntılı kıyılar ve dere ağızları gibi alanlar, kıyıdan akya avlamak isteyen amatör balıkçılar için uygun avlanma noktalarıdır.
Avlanma Yöntemleri
Akya balığı kıyılara yaklaştığında, bazen denizdeki küçük balıkların arasına hızla dalarak fırtına etkisi yaratır. Bu tür anlarda, amatör balıkçıların oltalarına da takılabilir. Akya, kıyıdan canlı yemli bırakma, şamandıralı takımlar veya atıp çekme gibi yöntemlerle de yakalanabilir.
Akya Balığı Lezzetli mi?
Evet, akya balığı oldukça lezzetlidir. Beyaz eti, sıkı dokusu ve düşük yağ oranı nedeniyle birçok balıkseverin favori balıkları arasındadır. Özellikle ızgarada veya fırında pişirilerek tüketilmesi tavsiye edilir. Akya balığının lezzetli eti, özellikle hafif bir tadı olan balıkları sevenler için mükemmel bir seçimdir. Yağlı balıkların aksine, daha hafif bir tada sahiptir ve kolayca farklı baharatlarla lezzetlendirilebilir.
Akya Balığının Diğer Adı Nedir?
Akya balığı, bazı bölgelerde “Lagos” veya “Kuzu Balığı” olarak da bilinir. Bu isimlendirme, balığın büyüklüğüne ve lezzetine atıfta bulunur. Lagos adı özellikle Ege ve Akdeniz kıyılarında yaygın olarak kullanılırken, büyük boyutlara ulaştığında “kuzu balığı” olarak adlandırılabilir. Bölgesel farklılıklar nedeniyle çeşitli adlarla anılabilir.
Akya Balığı Dip Balığı mı?
Hayır, akya balığı bir dip balığı değildir. Akya, genellikle suyun orta katmanlarında veya yüzeyine yakın bölgelerde yaşayan bir balıktır. Hızlı ve güçlü bir yüzücü olan akya, avını yakalamak için geniş alanlarda dolaşır ve genellikle büyük sürüler halinde hareket eder. Özellikle küçük balık sürülerini avlamak için hızla yüzebilir. Akya balığı, suyun daha üst katmanlarında aktif bir şekilde avlanırken, kıyı şeridinden uzakta daha açık sularda bulunur.
